کلسیم خون یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن است که کلسیم خون یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن است که نقش حیاتی در فرآیندهای بیوشیمیایی مختلف ایفا می‌کند، از جمله انقباض عضلات، عملکرد اعصاب و انعقاد خون. همچنین بعنوان یک جزء، ساختار کلیدی در استخوان‌ها و دندان‌ها دارد و همینطور بعنوان پیام‌رسانی سلولی و تنظیم آنزیم‌ها نیز مشارکت دارد. سطح کلسیم در خون به‌طور دقیق توسط هورمون‌هایی مانند هورمون پاراتیروئید(PTH) و کلسیتونین تنظیم می‌شود. مقدار کل کلسیم در خون نسبتاً ثابت نگه داشته می‌شود (تنظیم هموستاتیک)، و عمدتاً توسط هورمون پاراتیروئید(PTH)، ویتامینD و تا حدودی کلسیتونین تنظیم می‌شود. متابولیسم کلسیم متابولیسم کلسیم یکی از فرآیندهای حیاتی در بدن است که با حفظ سطح مناسب کلسیم در خون، نقش مهمی در عملکرد سلول‌ها، عضلات، اعصاب و استخوان‌ها دارد. این فرآیند توسط چندین هورمون تنظیم می‌شود و شامل دستگاه گوارش، کلیه‌ها و استخوان‌ها است. مراحل و اجزای متابولیسم کلسیم: 1- جذب کلسیم از دستگاه گوارش در روده باریک (مخصوصاً دوازدهه)، کلسیم از غذا جذب می‌شود. ویتامینD فعال (کلسیتریول) جذب کلسیم را افزایش می‌دهد. 2- ذخیره و آزادسازی در استخوان‌ها حدود 99٪ کلسیم بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره شده است. استخوان‌ها به‌عنوان یک مخزن دینامیک کلسیم عمل می‌کنند؛ بسته به نیاز بدن، کلسیم از استخوان آزاد یا در آن ذخیره می‌شود. فرآیند بازسازی استخوان توسط استئوکلاست‌ها (تجزیه‌کننده) و استئوبلاست‌ها (سازنده) انجام می‌شود. PTH با تحریک استئوکلاست ها باعث افزایش آزاد سازی کلسیم می شود. کلسیتونین (مترشحه از تیروئید) ، می تواند با مهار استئوکلاست‌ها (مهار برداشت از استخوان) سبب کاهش سطح کلسیم خون شود. 3- تنظیم دفع کلسیم از کلیه‌ها کلیه‌ها کلسیم را فیلتر و مقداری از آن را بازجذب می‌کنند. هورمون پاراتیروئید(PTH) بازجذب کلسیم را در کلیه‌ها افزایش می‌دهد. PTH همچنین باعث افزایش فعال‌سازی ویتامینD در کلیه‌ها می‌شود. انواع کلسیم در خون کلسیم موجود در خون به سه شکل وجود دارد: کلسیم یونی (آزاد): حدود 45٪ شکل فعال بیولوژیکی کلسیم در خون می باشد. دقیق‌ترین شاخص عملکردی کلسیم می باشد کلسیم متصل به پروتئین (عمدتاً آلبومین): حدود 40٪ از لحاظ بیولوژیک غیر فعال می باشد. کلسیم کمپلکس‌شده با آنیون‌ها (فسفات، بی‌کربنات): حدود 15٪ معمولاً در آزمایش‌های رایج، کلسیم توتال (Total Calcium) اندازه‌گیری می‌شود، که شامل هر سه جزء بوده ولی بشدت تحت تاثیر سرم پروتئین های خون قرار می گیرد. مقدار نرمال کلسیم خون اگر آلبومین خون پایین باشد، مقدار کلسیم توتال ممکن است گمراه‌کننده باشد. در این صورت از فرمول تصحیح کلسیم استفاده می‌شود: فرمول تصحیح کلسیم: علل افزایش کلسیم خون (هیپرکلسمی) نقش کلسیم در بدن کلسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی بدن است و نقش‌های حیاتی زیر را ایفا می‌کند: سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها: ۹۹٪ کلسیم بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها ذخیره شده است. انقباض عضلات: یون‌های کلسیم برای فرآیند انقباض عضلات اسکلتی، صاف و قلبی ضروری هستند. این یون‌ها موجب فعال‌سازی تعامل میان رشته‌های اکتین و میوزین می‌شوند که در نتیجه آن، انقباض عضله رخ می‌دهد. انتقال پیام‌های عصبی: کلسیم نقش مهمی در انتقال پیام‌های عصبی و ترشح ناقل‌های عصبی(neurotransmitters) دارد. انعقاد خون: کلسیم به‌عنوان یک فاکتور ضروری در زنجیره انعقاد خون عمل می‌کند که برای توقف خونریزی حیاتی است. فعال‌سازی آنزیم‌ها و عملکرد هورمون‌ها: کلسیم قادر است فعالیت بسیاری از آنزیم‌ها را تنظیم کرده و عملکرد آن‌ها را در مسیرهای بیوشیمیایی تحت کنترل قرار دهد. جزء ساختاری :کلسیم بخش عمده‌ای از ترکیب استخوان‌ها و دندان‌ها را تشکیل می‌دهد و استحکام و سختی آن‌ها را تأمین می‌کند. پیام‌رسانی سلولی: کلسیم به‌عنوان پیام‌رسان دوم(second messenger) در مسیرهای مختلف سیگنالینگ سلولی نقش دارد و بسیاری از فرآیندهای داخل سلول را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هموستاز (تعادل) کلسیم: تنظیم هورمونی: هورمون پاراتیروئید (PTH) با افزایش جذب کلسیم در کلیه‌ها، تحریک برداشت کلسیم از استخوان‌ها و افزایش جذب روده‌ای، سطح کلسیم خون را افزایش می‌دهد. در مقابل، کلسیتونین با مهار برداشت کلسیم از استخوان، سطح کلسیم خون را کاهش می‌دهد. نقش ویتامین D: شکل فعال ویتامین D یعنی کلسیتریول(1,25- دی‌هیدروکسی ویتامینD) باعث افزایش جذب کلسیم از روده‌ها می‌شود و همچنین در سایر بافت‌ها بر سطح کلسیم اثر می‌گذارد. دریافت غذایی:کلسیم از منابع غذایی دریافت می‌شود، عمدتاً از لبنیاتی مانند شیر، ماست و پنیر. اندازه‌گیری:سطح کلسیم از طریق نمونه‌گیری خون (کلسیم توتال و کلسیم یونیزه) و ادرار قابل اندازه‌گیری است. منابع غذایی کلسیم منابع حیوانی: شیر، ماست، پنیر ماهی‌هایی مانند ساردین و سالمون با استخوان منابع گیاهی: سبزیجات برگ سبز مانند کلم بروکلی، اسفناج (جذب اسفناج کمتر است) بادام، کنجد، تخم شربتی حبوبات (لوبیا، نخود) محصولات غنی‌شده مانند شیر سویا یا آب پرتقال غنی‌شده نیاز روزانه کلسیم (RDA) علائم کمبود کلسیم بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در انگشتان شکنندگی ناخن‌ها و مو پوکی استخوان ضربان قلب نامنظم (آریتمی قلبی) در کودکان: تأخیر در رشد یا راشیتیسم (نرمی استخوان) تتن (گرفتگی عضلات)، به‌ویژه در دست و صورت، مخصوصاً در شب اسپاسم حنجره علامت Trousseau و Chvostek تشنج علائم افزایش کلسیم (هیپرکلسمی) معمولاً ناشی از مصرف زیاد مکمل یا مشکلات پاراتیروئید: تهوع، استفراغ یبوست تکرر ادرار ضعف عضلانی، گیجی خستگی، خواب‌آلودگی افزایش ادرار و تشنگی گیجی، حتی کما در موارد شدید سنگ کلیه (nephrolithiasis) علل کاهش کلسیم خون (هیپوکلسمی) مکمل کلسیم: چه زمانی لازم است؟ در موارد زیر معمولاً تجویز می‌شود: کمبود کلسیم در رژیم غذایی افراد در معرض پوکی استخوان (زنان یائسه، سالمندان) در دوران بارداری/شیردهی برخی بیماری‌ها مثل هیپوپاراتیروئیدیسم نکات مهم مصرف مکمل: بهتر است همراه با غذا مصرف شود تا جذب بهتر داشته باشد. جذب کلسیم کربنات همراه با غذا بهتر صورت می گیرد؛ اما کلسیم سیترات با یا بدون غذا جذب می‌شود. مصرف همزمان با آهن، روی یا منیزیم ممکن است جذب را کاهش دهد. مصرف روزانه نباید از 2000-2500 میلی‌گرم بیشتر شود. ارتباط با ویتامین D برای جذب مؤثر کلسیم از روده، وجود ویتامینD ضروری است. کمبود ویتامین D می‌تواند باعث اختلال در جذب کلسیم و پوکی استخوان شود. کلسیم و پوکی استخوان دریافت کافی کلسیم و ویتامینD در تمام طول عمر، به‌ویژه در زنان پس از یائسگی و جذب مناسب آن برای حفظ تراکم استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان (استئوپروز) حیاتی است. ورزش‌های تحمل وزن (مثل پیاده‌روی) همراه با تغذیه مناسب از عوامل مؤثر در حفظ توده استخوانی هستند. کلسیم و سلامت: عملکرد عضلانی: کمبود کلسیم می‌تواند منجر به گرفتگی و ضعف عضلات شود. سلامت قلب و عروق: کلسیم در انقباض عضله قلب و عملکرد رگ‌های خونی نقش دارد. عملکردهای دیگر: کلسیم در بسیاری از عملکردهای دیگر بدن مانند ترشح هورمون‌ها، انعقاد خون و انتقال پیام‌های عصبی نقش دارد. چه زمانی آزمایش کلسیم درخواست می‌شود؟ در آزمایش‌های چکاپ روتین (تقریباً در تمامی سنین) برای بررسی مشکلات غدد پاراتیروئید یا کلیه‌ها: این اندام‌ها در تنظیم سطح کلسیم بدن نقش دارند. برای بررسی علائم نوروموسکولار ارزیابی بیماران تحت درمان با مکمل یا داروهایی مثل بیس‌فسفونات برای بررسی بیماری‌های استخوانی یا پوکی استخوان: از آنجا که کلسیم جزء اصلی ساختار استخوان است، عدم تعادل آن می‌تواند منجر به مشکلات استخوانی شود. برای غربالگری برخی از سرطان‌ها: بعضی سرطان‌ها می‌توانند سطح کلسیم خون را تحت تأثیر قرار دهند. برای تشخیص یا پیگیری بیماری کلیوی: مشکلات کلیه، سنگ کلیه می‌توانند در تنظیم کلسیم اختلال ایجاد کنند. برای ارزیابی اختلالات تیروئید: اختلالات تیروئید نیز ممکن است بر سطح کلسیم تأثیر بگذارند. برای بررسی مشکلات جذب مواد مغذی: اختلالات دستگاه گوارش (مانند بیماری سلیاک یا سوءجذب) می‌توانند جذب کلسیم را کاهش دهند.
